Nasz Park chyba najczęściej odwiedzają rodziny z dziećmi. A czy zastanawialiście się kiedyś czy wszystkie zwierzęta to dobrzy rodzice?

Weźmy na przykład takie jeleniowate, które możecie podziwiać u nas w Parku. Okazuje się, że o ile mamy np. saren czy jeleni są troskliwe i zostają z młodymi aż do osiągnięcia przez nie wieku prawie dojrzałego, to tatusiowie raczej czmychają z pola widzenia. Samce jeleniowatych żyją samotnie lub w niewielkich grupach kawalerskich. Do samic zbliżają się jedynie w okresie godów, w które wkładają bardzo dużo energii - kto słyszał lub tym bardziej widział kiedyś rykowisko jeleni ten wie, że jest to niezwykle intensywny czas.

Po zakończonych godach samce jeleniowatych tracą zainteresowanie zarówno samicami jak i ich przyszłym potomstwem. W tym czasie intensywnie żerują, aby uzupełnić spaloną energię przed zimą. Samce niekiedy spotykają samice przy żerowiskach, ale są to spotkania raczej przypadkowe i nic z nich nie wynika. Grupują się młode samce, a te starsze wiodą samotne życie. Nie to co samice - one gromadzą się w grupy po kilka lub kilkanaście osobników dorosłych i młodych, często niespokrewnionych ze sobą. Grupom przewodzi doświadczona samica, a celem grupy jest zachowanie bezpieczeństwa, zarówno przed drapieżnikami jak i srogą zimą.

Niekiedy w lesie można dostrzec stado łani z jednym lub dwoma jeleniami - warto wiedzieć, że nie są to dorosłe osobniki, a młode samce, które swoim rozmiarem już przewyższają matki. Dla ich mam to jednak wciąż dzieci, którymi się opiekują. Zupełnie inne podejście do rodziny mają samce świstaków. Świstaki żyją w klanach składających się z kilku rodzin: obojga rodziców i ich potomstwa, często przysposobionego.

Odwiedzając zakopiańskie muzea, galerie, zabytkowe kościoły, stylowe karczmy czy domy rodowitych górali uwagę zwraca bogata ornamentyka wnętrz - elementów architektonicznych, mebli, ozdób, ale i przedmiotów codziennego użytku.

Motywem przeplatającym się w tych kunsztownych zdobieniach są tatrzańskie rośliny. Najczęściej spotykanym motywem kwiatowym w góralskim zdobnictwie jest lilia złotogłów. Ten przepiękny kwiat jest dość powszechny w Tatrach w piętrze reglowym, wydaje cudne różowe kwiaty i nic dziwnego, że skradł serce Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego, który wprowadził ten motyw do użycia. Wcześniej, a więc jeszcze w wieku XIX, to inne rośliny wiodły prym w zdobnictwie: piękny biały kwiat dziewięciornika czy miesiącznica trwała.

Witkiewicz wprowadził jeszcze inne motywy roślinne, m.in. paproci i kaliny, ale te nie przyjęły się na stałe. W sumie w podhalańskiej kulturze, nie tylko ornamentyce w drewnie, ale również w przyozdabianiu strojów - hafcie czy w zdobnictwie metalu, przeplatają się motywy aż 18 roślin, z czego etnografowie zidentyfikować jednoznacznie potrafią 10 gatunków. Najczęściej pojawiają się lilia, szarotka i dziewięćsił, nieco rzadziej wspomniana już miesiącznica, dzwonki czy szyszki świerkowe.

Najważniejszym w góralskim domu miejscem, gdzie możemy podziwiać ornamentykę jest sosrąb - belka przy suficie biegnąca przez całą długość izby, pełniąca konstrukcyjną funkcję, polegającą na usztywnieniu powały, czyli w języku laików sufitu. Na sosrębie, na jego bocznej i dolnej części, znajdowała się wycinana techniką snycerską rozeta i inne motywy zdobnicze, data budowy budynku, często również nazwiska cieśli lub właściciela, czasem fragment modlitwy z prośbą o błogosławieństwo dla domu.

Przechadzając się po Zakopanem i okolicach na pewno zwróciliście uwagę na charakterystyczną zabudowę drewnianych góralskich chałup.

Te urocze budowle stanowią niezwykle cenne dziedzictwo kulturowe naszego regionu i warto przyjrzeć się im z bliska. Każda góralska chałupa ma konstrukcję wieńcową zbudowaną z płazów. Płazy to przepołowione wzdłuż rdzenia belki z drzewa zazwyczaj świerkowego.

Kładzione były one jedna na drugiej, a w narożach chałupy, czyli na węgłach, łączono je na zamek używając specjalnych nacięć. Sama konstrukcja spoczywała na peckach, czyli płaskich kamieniach usadowionych w narożach budynku.

Pierwotnie szczeliny między płazami wypełniano mchem pozyskanym z podmokłych terenów Podhala, jednak z czasem zaczęto wykorzystywać drewniane wióry zaplecione w sznury lub warkocze - tzw. wełniankę. Taki materiał stosuje się nawet dziś, jest on świetnym izolatorem. Bardzo charakterystyczne dla tradycyjnej chałupy góralskiej jest posadowienie dwóch zupełnie niezależnych izb na prawo i lewo od wejścia, rozdzielonych sienią.

Czy odwiedzając nasz Park zwróciliście uwagę na rzeźby zwierząt towarzyszące Wam w zwiedzaniu?

Te piękne dzieła sztuki, wszystkie wyrzeźbione na nasze specjalne zamówienie, powstały z jednego z najpopularniejszych gatunków drewna w rzeźbiarstwie - z modrzewia.

To piękne drzewo - iglaste, a jednak gubiące igły na zimę, ma cechy, które sprawiają, że zarówno rzeźby jak i konstrukcje z niego stworzone są bardzo trwałe - drewno modrzewia jest ciężkie, twarde, wytrzymałe i łatwo łupliwe. Do tego ma piękny czerwonawy odcień. Jego zalety sprawiają jednak, że jest dość trudne w obróbce - rzeźbiarz czy cieśla musi się nieźle napracować, aby stworzyć piękne modrzewiowe konstrukcje.

Co ciekawe, modrzew wykorzystywany był już w starożytności m.in. do budowy mostów. W średniowieczu jego drewno wykorzystywane było np. jako deski pod obrazy takich mistrzów jak Rafael Santi, a Rembrandt i Rubens malowali farbami stworzonymi na bazie modrzewiowej żywicy. Budowle wykonane z modrzewia są bardzo trwałe - świetnym przykładem jest perła podhalańskiej architektury, czyli zabytkowy kościół w Dębnie wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, zbudowany właśnie z drewna modrzewiowego i jodłowego.

Stawki znajdujące się przy, a wkrótce w obrębie naszego Parku to przykład terenu o charakterze bagiennym - ekosystemu mokradeł - bardzo cennym przyrodniczo.

Powierzchnia mokradeł w naszym kraju stanowi ok. 4% i najwięcej ich znajduje się w Polsce północnej i wschodniej. Czy to dużo? Niespecjalnie. Światowym liderem wśród zabagnienia jest Finladia, gdzie tereny mokradeł zajmują ponad 26% powierzchni kraju.

W Polsce wyprzedzamy wprawdzie średnią światową, która wynosi niewiele ponad 3 %, ale jesteśmy poniżej średniej europejskiej (ponad 5%). Dlaczego to takie ważne? Wszelkiego rodzaju mokradła, bagna, czy wręcz torfowiska to gigantyczne rezerwuary wody. W Polsce same tylko torfowiska gromadzą więcej wody niż wszystkie zbiorniki wodne razem wzięte!

Bagna i torfowiska gromadzą wodę jak gąbka i oddają ją w czasie suszy, których w Polsce jest niestety coraz więcej. Zatrzymywanie wody w torfowiskach ma również duże znaczenie antypowodziowe - działają jak zbiorniki retencyjne. Jak widać bagna są remedium na wszelkie ekstremalne zjawiska pogodowe związane ze zmianą klimatu. Co więcej, zamieszkująca w bagnach flora przyczynia się do oczyszczania wód powierzchniowych.

W stawkach tuż przy naszym Parku żyje mnóstwo fascynujących organizmów. Tydzień temu pisaliśmyo nartnikach, a w tym tygodniu przybliżymy Wam traszki.

Te płazy mogą niektórym przypominać jaszczurki, należące przecież do gadów, ale trzeba pamiętać, że życie traszki związane jest ze zbiornikami wodnymi i zaliczamy je do płazów ogoniastych.

W Tatrach i na Podtatrzu możemy spotkać trzy gatunki traszek: górską, karpacką i zwyczajną. W stawkach pod Krokwią najczęściej mamy do czynienia z traszką karpacką. To tu na wiosnę rozgrywa się jej rozród, a następnie, razem z innymi płazami, migruje ona w głąb Tatr.

Traszka składa jaja w płytkich zbiornikach wodnych. W przeciwieństwie do żab, traszki nie składają skrzeku, a pojedyncze jaja, niekiedy jedynie połączone w sznur. Mama traszka często zawija swoje jaja w liście lub przykleja je do obiektów brzegu czy dna zbiornika.

Czy odwiedzając nasz Park zauważyliście, że pośród lasu znajdują się niewielkie stawki?

To bardzo ciekawe przyrodniczo miejsce, już wkrótce rozpoczniemy budowę nowych instalacji, które pozwolą Wam bezpiecznie, bez naruszenia stawków, podziwiać ten fascynujący mikroświat.

Jak przyjrzycie się stawkom to zobaczycie całe bogactwo flory i fauny z nimi związanej, a jednym ze stworzeń tam bytujących jest nartnik. To ten niby-pająk który chodzi po wodzie!

Nartniki to pluskwiaki, bardzo pospolite w Polsce, zamieszkują zbiorniki wodne, zarówno naturalne jak i sztuczne. Ważne żeby wodabyła stojąc lub bardzo leniwie płynąca. To bardzo ciekawe owady, których budowa ciała sprawia, że mogą biegać po wodzie. Mają wydłużone ciało i trzy pary odnóży. Przednia para jest krótka, chwytna i umiejscowiona pod głową. Odnóża środkowe i tylne są z kolei bardzo długie, a na swych końcach są wyposażone we włoski, które umożliwiają im poruszanie się po wodzie, wykorzystując powierzchniowe napięcie wody. To taka właściwość cieczy, która sprawia że na granicy np. wody i powietrza woda zachowuje się jak napięta błona.

Przechadzając się po naszym Parku lub po reglowym lesie na wiosnę możecie nierzadko usłyszeć charakterystyczny stukot - to oczywiście dzięcioł.

W Tatrach występuje siedem gatunków tego ptaka,jednak wokół naszego Parku można najczęściej spotkać dwa gatunki, które żerują na świerkach -dzięcioła trójpalczastego i dzięcioła dużego.

Ten pierwszy różni się od pozostałych ilością palców, jak wynika z nazwy - ma trzy zamiast czterech, oraz nie ma charakterystycznego czerwonego elementu upierzenia. Upodobał on sobie świerki i to głównie na nich żeruje. Wykorzystuje on jednak drzewa już usychające lub zupełnie umarłe.

Główny, ale nie jedyny składnik jego diety stanowią korniki i ich larwy. Rocznie dzięcioł trójpalczasty zjada ponad pół miliona korników! Szczególnie wiosną i wczesnym latem kusi się jednak i na larwy innych chrząszczy również żyjących pod korą.

Czy las wokół Tatrzańskiego Parku Edukacyjnego oraz ten rosnący już w granicach Parku Narodowego to taki las jaki rósł tu setki i tysiące lat temu? Niezupełnie.

Chodząc po dolinach tatrzańskich i odwiedzając nasz Park możecie zauważyć, że w lasach zdecydowanie przeważa świerk. To drzewo iglaste, o bardzo ostrych igłach i szyszkach zwisających z górnych gałęzi. Dziś jest on gatunkiem dominującym w dolnoreglowych lasach Tatr, ale nie zawsze tak było! Świerk w Tatry wkroczył już 9 tysięcy lat temu, po tym jak z Tatr zniknęły lodowce. Przez kilka tysięcy lat był on gatunkiem dominującym dochodzącym do wysokości nawet 1700 m n.p.m., jednak wkrótce w paśmie dolnoreglowym zaczął ustępować miejsca bukom i jodłom.

Puszcza karpacka, czyli właśnie pierwotny typ lasu porastający całe Karpaty jedynie poza tatrzańskim reglem górnym i wyższymi partiami, to las bukowo-jodłowy, gdzie świerk stanowił jedynie domieszkę. Co się stało, że sytuacja się tak diametralnie zmieniła?

Do gry wszedł człowiek. W XVIII i XIX wieku na terenie Tatr bardzo prężnie rozwijał się przemysł - głównie górniczy i hutniczy. Na potrzeby działania kuźni, ale również budowy sztolni i całej infrastruktury zaczęto intensywnie wycinać tatrzańskie lasy, głównie łatwo dostępne dolnoreglowe. Szczególne znaczenie w hutnictwie miał buk, ze względu na swoją kaloryczność. Po ograniczeniu przemysłu górniczego i hutniczego tatrzańskie lasy wciąż wycinane były na potrzeby tym razem przemysłu tartacznego i papierniczego.

Odwiedzając nasz park możecie zwrócić uwagę na to, że znajduje się on w sąsiedztwie lasu, a i na terenie parku staraliśmy się zachować naturalny drzewostan. Jakie drzewa dominują w terenie wokół nas?

To świerki - niektóre piękne i silne, a niektóre już zaatakowane przez kornika, osłabione lub nawet martwe. Uwaga! To jak najbardziej naturalny proces przebudowy drzewostanu.

Poza wycinką drzew zagrażających Waszemu bezpieczeństwu w trakcie odwiedzin w TPE nie walczymy z kornikiem, bo jego działalność jest procesem naturalnym. No właśnie, a kto to jest ten kornik i czy jego działalność w Tatrach i na Podhalu to coś czego powinniśmy się obawiać?

Kornik to niewielki chrząszcz ok. 4,5 mm długości, który potrafi w locie pokonać odległość nawet kilkunastu kilometrów. Ta umiejętność okazuje się przydatna na wiosnę, kiedy kornik kończy okres zimowania i rusza na wyprawę w poszukiwania idealnego miejsca do założenia żerowiska w świerku. Samiec zasiedla drzewa powalone, złamane lub osłabione i drąży w ich korze komorę godową, gdzie zwabia samice. Te z kolei drążą chodniki macierzyste, gdzie składają jaja, a wyklute z nich larwy drążą chodniki larwalne - w ten sposób tworzy się charakterystyczny i bardzo imponujący wzór po wewnętrznej stronie kory, od którego zresztą kornik drukarz wziął nazwę.

Konstanty Stecki wprowadzając czytelnika do swojej książki o Zakopanem pisze „Mało jest na kuli ziemskiej terenów, gdzie by na tak niewielkim obszarze, jaki zajmują Tatry, znalazło się tyle osobliwości zarówno przyrody martwej …jak i przyrody żywej”

Tatry i otaczające je obszary geograficzne jak Podhale, Spisz, Liptów i Orawa to jedne z najbardziej wysuniętych na południe części Polski.

Należą one do Karpat Zachodnich, które w tym miejscu tworzą naturalną granicę pomiędzy Polska a Słowacją. Tatry zajmują obszar ok. 786 km². To jedyne, na północ od Alp, góry o charakterze alpejskim, lecz z powodu stosunkowo małej powierzchni akumulacyjnej nie występują tu lodowce, dlatego też według niektórych są bardziej niedostępne niż inne góry o podobnej wysokości.

Najczęściej stosuje się podział Tatr na: Tatry Zachodnie (o powierzchni ok. 379 km².), Tatry Wysokie ( o powierzchni ok. 341 km².) oraz Tatry Bielskie (o powierzchni 41 km² leżące jednak w całości na terenie Słowacji).

Jak wielu z Was wie co to Gońba Kumoterska lub po prostu Kumoterki?

Dzisiaj postaramy się⁣ przybliżyć nieco temat tego niezwykle interesującego widowiska folklorystycznego, swoją drogą⁣ wpisanego na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.⁣ Jest to nic innego jak wyścig na śniegu w tradycyjnych drewnianych saniach zaprzężonych w konie,⁣ zwanych kumoterkami.⁣

Prowadzone są one przez kumotra i kumoskę ubranych w tradycyjne stroje⁣ góralskie. Same wyścigi związane początkowo były z ceremonią chrztu świętego – kumoter oraz kumoska to nikt inny jak rodzice chrzestni, wybierani przez rodziców dziecka.

To właśnie oni po obrzędzie chrztu wsiadali w swoje bogato zdobione sanie (stopień zdobienia na saniach świadczył m.in. o bogactwie⁣ lub statusie społecznym) by udać się do karczmy na poczęstunek. Same wyścigi cieszyły się dużym zainteresowaniem w XX w.

Większość z nas wie, że od krowy, kozy czy owcy bo głównie z tych zwierząt jest ono pozyskiwane na terenie naszego kraju.

Jednak warto zauważyć, że w różnych rejonach świata używa się również mleka innych gatunków jak choćby koń czy wielbłąd.

Żeby wyjaśnić skąd się bierze, najpierw zauważmy do czego służy.

Jest to substancja wytwarzana w gruczołach mlecznych u wszystkich ssaków i ma ona na celu wykarmienie młodych własnego gatunku.

W związku z tym że w Tatrach obecnie obowiązuje 2 stopień zagrożenia lawinowego, czyli tego podczas którego zdarza się najwięcej wypadków, przychodzimy dziś z dawka wiedzy odnośnie lawin.⁣⁣

Co to jest lawina chyba nie trzeba tłumaczyć ale jak rozpoznać zagrożenie lawinowe to już inna kwestia, rośnie ono wraz z wyjściem z granicy lasu w górę, jednak na powstanie wpływa wiele czynników takich jak: obciążenie pokrywy śnieżnej, nachylenie stoku, ekspozycja stoku (na światło), warunki pogodowe – wiatr i temperatura, czynnik ludzki i zwierzęcy, zjawiska akustyczne, dlatego też znajomość przyczyn oraz ryzyka związanego z pojawieniem się lawiny powinno być wręcz obowiązkowe przed wyjściem w góry. ⁣

Stopień zagrożenia lawinowego jest to skala szacująca grubość i stabilność pokrywy śniegu na zboczach gór. Wyróżnia się 5 stopni zagrożenia lawinowego:⁣

Pierwszy stopień zagrożenia lawinowego – niski. Pokrywa śniegu jest stabilna. mogą występować małe lawiny ale głównie na ekstremalnych nachyleniach.⁣

W naszym kraju zima już na dobre się zadomowiła.

Czasem wydaje nam się, że w tym okresie opuściło nas wiele niezwykłych gatunków ptaków. Jednak jeden z najbardziej interesujących ptaków na świecie wciąż jest z nami. Tym ptakiem jest pospolity, niezauważany i niedoceniany gawron.

Gawrony należą do najinteligentniejszych istot na ziemi.

Wykazują min. wysoką inteligencje społeczną podobną jak u naczelnych. Jest ona wyższa u gatunków ptaków wchodzących w długotrwałe związki, a gawrony starają się tworzyć pary na całe życie. Możemy nawet zaobserwować pewne formy cementowania tej więzi. Krukowate (a do tych zaliczają się gawrony) przejawiają różnego rodzaju kontakt fizyczny jak np. trzymając dziób partnera w swoim. Przypomina to całowanie się w związkach ludzi i służy tym samym celom. Zrobiono również eksperyment by zobaczyć umiejętność współpracowania gawronów. By otrzymać jedzenie dwa ptaki musiały razem pociągnąć za sznurek. Do tego zadania podchodziły jedynie ptaki, które na co dzień się tolerowały.